Odkrycie naukowe tradycyjnie uważane jest za domenę geniuszu. Kojarzy się nam ono z nazwiskami wielkich uczonych, którzy w przebłysku genialnej intuicji formułowali nowe rewolucyjne teorie czy odkrywali nowe zjawiska. Co więcej, ów przebłysk intuicji dostępny byłby jedynie wybranym, a my, zwykli śmiertelnicy, nie możemy go ani doświadczyć ani zrozumieć.

W tym kontekście mówienie o systemach komputerowych, które miałyby dokonywać odkryć naukowych, wydaje się utopią, a z pewnością bardzo odległą science-fiction. Skoro bowiem szczytem techniki dopiero ostatnich lat są maszyny na tyle „inteligentne”, by sterować linią obrabiarek, nadzorować lot statku kosmicznego czy grać w szachy, a więc wykonywać zadania, którym w zasadzie byłby w stanie podołać odpowiednio „wytrenowany” zwykły człowiek, to jakże daleko im jeszcze do wyżyn geniuszu, na które ów zwykły człowiek wznieść się nie może.

W wykładzie postaram się odpowiedzieć na pytanie czy i na ile, przekonanie to jest prawdziwe.

Wykład prezentuje podstawowe cechy obrazu świata jednego z największych uczonych w dziejach świata, twórcy fizyki klasycznej – sir Isaaca Newtona. Poza krótkim przypomnieniem najważniejszych osiągnięć w fizyce (zasad dynamiki i prawo powszechnego ciążenia) analizowane są poglądy Newtona na naturę materii, charakter sił działających między ciałami, teoria absolutnej przestrzeni i absolutnego czasu oraz rolę Boga w świecie. Wykład koncentruje się na filozoficznym aspekcie myśli Newtona, który zwykle bywa pomijany w podręcznikach z fizyki i ukazuje uczonego nie tylko jako fizyka, ale również jako filozofa, teologa, a nawet alchemika.

Film Matrix przedstawia wizję neurointeraktywnej, generowanej komputerowo symulacji świata, postawionego ludziom przed oczami, by nie widzieli prawdy. Film ten można obejrzeć beztrosko – nasycić się zapierającą dech w piersiach akcją i efektami specjalnymi, wyjść z kina i… powrócić do swojej codziennej rzeczywistości. Ale chwileczkę! Czy to na pewno jest rzeczywistość? Po wyjściu z kina każdy powinien już zdawać sobie sprawę, że nie może mieć co do tego stuprocentowej pewności.

Zapraszam do pójścia tropem tej wątpliwości oraz pomysłów, zgodnie z którymi prawdziwa rzeczywistość jest zupełnie inna, niż nam się to wydaje, a to, co za nią uważaliśmy, tak naprawdę nie istnieje.

Poznamy poglądy Platona (według którego widzimy tylko cienie tego, co naprawdę istnieje), Kartezjusza (którego nie tak łatwo było nabrać na istnienie materialnego świata), Berkeleya (który w ogóle nie dał się na to nabrać), i wiele innych tego typu koncepcji, przewijających się w filozofii i nauce.

Z wyrazami szacunku

Prodziekan ds. Studiów Filozoficznych

Zastępca dyrektora Instytutu Filozofii UMCS